Zgodnie z prawem za ojca dziecka „automatycznie” uznaje się męża jego matki. Jest jednak mnóstwo par, które decydują się na potomstwo bez brania ślubu. Jak w takiej sytuacji uregulować władzę rodzicielską, nazwisko, dziedziczenie czy obowiązek alimentacyjny? Niezbędne jest uznanie ojcostwa. Wyjaśniamy więc, gdzie i jak uznać ojcostwo.
Uznanie ojcostwa i sądowe ustalenie ojcostwa
Na początek warto poznać różnicę między dwoma często używanymi (niesłusznie) zamiennie terminami: ustalenie ojcostwa i uznanie ojcostwa.
Ustalenie ojcostwa odbywa się na drodze sądowej, a proces może zainicjować matka, ojciec, dziecko lub prokuratura. Kiedy dziecko kończy 18 lat, już tylko ono może złożyć wniosek o sądowe ustalenie ojcostwa. Koszty takiej procedury wiążą się m.in. z zakupem testu DNA, który będzie dowodem w sprawie.
Z kolei uznanie ojcostwa jest zupełnie inną procedurą i nie wymaga dowodu na więzy krwi, tylko odpowiednich oświadczeń. Załóżmy, że dziecko zostanie poczęte w czasie trwania małżeństwa. Po porodzie mąż matki jest z mocy prawa uznany jako ojciec dziecka, nawet jeśli biologicznym ojcem nie jest – mamy tu do czynienia z tzw. domniemaniem ojcostwa. Wynika to z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Jeśli natomiast rodzice nie są małżeństwem, co się często zdarza, nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż jego matki. Sytuację można zmienić, zgłaszając uznanie ojcostwa, nawet już przed porodem.
Konsekwencje uznania ojcostwa
Mężczyzna, który nie jest mężem matki dziecka, nie ma względem niego żadnych praw ani obowiązków, dopóki nie uzna ojcostwa. Wówczas sytuacja prawna rodzica i dziecka zmienia się na kilku różnych płaszczyznach.
Władza rodzicielska
Po pierwsze uznanie dziecka sprawia, że mężczyzna zyskuje władzę rodzicielską nad dzieckiem od jego narodzin do osiągnięcia pełnoletności. Nabywa więc szereg obowiązków i praw względem syna lub córki, dzięki którym może zapewnić im opiekę i strzec ich interesów. Innymi słowy, władza rodzicielska daje ojcu możliwość decydowania o dziecku z uwzględnieniem jego dobra i godności.
Przykładowe wykorzystanie władzy rodzicielskiej to bezproblemowe uzyskanie informacji o stanie zdrowia dziecka od pracowników szpitala, decydowanie o jego edukacji, sprawowanie pieczy nad jego majątkiem.
Oświadczenie o nazwisku dziecka
Na skutek uznania ojcostwa dziecko może dostać nazwisko po ojcu albo dwuczłonowe. Żeby tak się stało, oboje rodzice muszą złożyć zgodne oświadczenia o nazwisku dziecka, które dołącza się do oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa. Rodzice mogą dowolnie wybrać nazwisko jednego z nich albo nazwisko dwuczłonowe.
Jeśli do oświadczeń składanych do uznania ojcostwa zabraknie zgodnych oświadczeń o nazwisku dziecka, pociecha otrzyma nazwisko dwuczłonowe, czyli nazwisko matki i dołączone do niego nazwisko ojca.
Obowiązek alimentacyjny
Kolejną konsekwencją uznania ojcostwa jest powstanie obowiązku alimentacyjnego, czyli obowiązku dostarczania środków na wychowanie dziecka. Rodzic będzie wówczas zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych dla dziecka, które nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać.
Z drugiej strony dorosły potomek, który już samodzielnie się utrzymuje, może być zobowiązany do alimentów na rzecz ojca, który znajdzie się w niedostatku, np. na skutek choroby, która uniemożliwi mu wykonywanie pracy zarobkowej. Niedostatek oznacza, że rodzic nie może zaspokoić usprawiedliwionych potrzeb (jedzenie, czynsz, leczenie itp.) własnymi siłami, czyli nie tylko nie ma pieniędzy, ale też nie ma możliwości ich zarobienia.
Uznanie ojcostwa a dziedziczenie
Jeśli nie uznasz ojcostwa, Twoje dziecko nie będzie po Tobie dziedziczyć, ani Ty po nim. Zarówno dzieci, jak i rodzice osoby zmarłej są uprawnieni do dziedziczenia ustawowego. Gdy umiera rodzic, który nie pozostawił testamentu, dzieci są uprawnione do spadku w pierwszej kolejności. Jeśli z kolei umrze dziecko i nie mamy testamentu, to jego rodzic może dziedziczyć tylko wtedy, gdy zmarły nie miał dzieci ani małżonka. Uznanie ojcostwa daje też dziecku prawo do zachowku po zmarłym ojcu i na odwrót.
Uznanie ojcostwa przed porodem
Kiedy złożyć oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa? Wybór należy do rodziców, którzy mogą to zrobić już od poczęcia aż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Dla dobra pociechy najlepiej załatwić uznanie ojcostwa przed porodem.
Jeśli matka dziecka będzie musiała zostać w szpitalu po porodzie, mężczyzna, który uznał ojcostwo, może zabrać malucha do domu. Ponadto może decydować o wszelkich procedurach związanych z potomkiem, takich jak zabiegi medyczne, a także dowiadywać się o jego stanie zdrowia, gdy pozostaje w szpitalu. Po wypisaniu dziecka do domu po narodzinach może też załatwić wszystkie formalności związane z rejestracją małego obywatela w urzędzie stanu cywilnego – ojciec może wyręczyć w tym matkę.
Możliwe jest również uznanie ojcostwa po porodzie (w momencie zgłoszenia narodzin dziecka w USC), ale może to generować pewne komplikacje. Od zgłoszenia narodzin dziecka do urzędu stanu cywilnego do momentu formalnego uznania ojcostwa może minąć trochę czasu, jeśli matka pozostaje w szpitalu. Jeśli coś zagraża zdrowiu lub życiu matki dziecka po porodzie, wcześniejsze uznanie ojcostwa okazuje się niezwykle pomocne.
Uznanie ojcostwa krok po kroku
Rodzice dziecka mają kilka możliwości:
- Uznanie ojcostwa przed kierownikiem w dowolnym urzędzie stanu cywilnego – ojciec dziecka oświadcza przed kierownikiem USC, że jest ojcem dziecka, a matka potwierdza to w trakcie oświadczenia mężczyzny lub w ciągu trzech miesięcy. Rodzice mogą więc wybrać się urzędu wspólnie i zamknąć sprawę w ciągu jednego dnia, jeszcze przed porodem. Muszą zabrać ze sobą dowody osobiste lub paszporty oraz zaświadczenie lekarskie o ciąży. Uznanie ojcostwa następuje od momentu dokonania zgłoszenia w USC, a nie od momentu narodzin dziecka.
- Uznanie ojcostwa przed notariuszem lub urzędnikiem – jeśli życiu matki, ojca lub dziecka grozi niebezpieczeństwo, oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może być zaprotokołowane przez notariusza lub złożone do protokołu wobec wójta (prezydenta miasta/burmistrza), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu/gminy. Protokół zawierający oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa musi być od razu przekazany do USC.
- Uznanie ojcostwa przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula – jeśli uznanie dotyczy dziecka, które ma przynajmniej jednego rodzica z polskim obywatelstwem.
- Uznanie ojcostwa przed sądem opiekuńczym – jeśli rodzic ukończył 16 lat, ale nie jest pełnoletni, może złożyć oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa tylko przed sądem opiekuńczym.
Uznanie ojcostwa nie może nastąpić, jeśli:
- kierownik urzędu stanu cywilnego odmówi przyjęcia oświadczeń;
- kierownik urzędu stanu cywilnego ma wątpliwości co do pochodzenia dziecka;
- sprawa o ustalenie ojcostwa jest w toku;
- z aktu urodzenia dziecka wynika ojcostwo innego mężczyzny.
Sytuacją odwrotną do uznania ojcostwa – kiedy chcemy udowodnić, że ojcem dziecka nie jest osoba prawnie uznana za ojca – jest zaprzeczenie ojcostwa.
FAQ:
Uznanie ojcostwa następuje, kiedy mężczyzna, od którego dziecko pochodzi, oświadczy przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że jest ojcem dziecka. Dodatkowo matka dziecka musi potwierdzić ten fakt w tym samym momencie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny. Rodzice otrzymują wtedy zaświadczenie potwierdzające uznanie ojcostwa.
W najprostszym i najszybszym wariancie do uznania ojcostwa konieczna jest obecność obojga rodziców w dowolnym urzędzie stanu cywilnego. Obydwoje składają oświadczenie o uznaniu ojcostwa dziecka przed kierownikiem USC.
Zgłoszenia oświadczenia o uznaniu ojcostwa najlepiej dokonać przed narodzinami dziecka. Mamy wtedy pewność, że ojciec będzie mógł pełnoprawnie zaopiekować się pociechą, jeśli matka będzie musiała zostać w szpitalu po porodzie lub gdy jej zdrowiu czy życiu będzie groziło niebezpieczeństwo.