Odwołanie umowy darowizny jest trudniejsze niż jej zawarcie, ale z pomocą adwokata możliwe. Przepisy dopuszczają odwołanie darowizny w kilku wyjątkowych sytuacjach, m.in. gdy obdarowana osoba wykazała się wobec darczyńcy rażącą niewdzięcznością. Co to dokładnie oznacza i jak doprowadzić do odwołania darowizny? Odpowiadamy w dzisiejszym artykule.
Umowa darowizny
Darowizna zazwyczaj kojarzy nam się z przekazaniem komuś imponującej kwoty pieniędzy, dużego majątku. Termin ma jednak duże szerszy zasięg. „Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku”, czytamy w Kodeksie cywilnym. Oznacza to, że umowa darowizny formalnie dotyczy zarówno wartego milion złotych domu czy dowolnej kwoty w gotówce, jak i symbolicznego prezentu pod choinkę.
Darowizna jest ważna nawet jeśli nie jest w formie aktu notarialnego, z wyjątkiem nieruchomości, do ich przekazania trzeba spisać umowę w obecności notariusza. W innych przypadkach umowa jest zawarta w momencie przekazania darowizny (w formie ustnej) i nie musi towarzyszyć jej podpisanie dokumentu.
Kiedy darczyńca może odwołać darowiznę?
Przedmiotu darowizny nie można odebrać bez powodu. Nie możemy się po prostu rozmyślić. Odwołanie darowizny jest możliwe pod jednym z poniższych warunków.
Odwołanie darowizny niewykonanej
PRZYPADEK PIERWSZY: uszczerbek na majątku darczyńcy po zawarciu umowy
W okresie od zawarcia umowy do przekazania darowizny majątek darczyńcy może się z jakiegoś powodu uszczuplić i w konsekwencji nie będzie mógł realizować swoich usprawiedliwionych potrzeb. Darowizna spowoduje więc uszczerbek dla jego własnego utrzymania albo uszczerbek dla ciążącego na nim obowiązku utrzymania innych osób.
Powody takiej sytuacji mogą być różne – choroba, utrata pracy, konieczność podwyższenia alimentów dziecku. Niezależnie od przyczyny darczyńca może odwołać darowiznę, jeśli jego stan majątkowy zmienił się na gorsze.
PRZYPADEK DRUGI: niespełnienie obowiązku nałożonego przez darczyńcę
Darowizna może być przekazana pod pewnym warunkiem. Przykładowo dziadek daje wnukowi dom pod warunkiem, że wnuk będzie łożył na utrzymanie dziadka aż do jego śmierci.
Jeśli obdarowany nie wykona narzuconego przez darczyńcę obowiązku, istnieją podstawy do odwołania darowizny, która nie została jeszcze wykonana.
Obowiązek nałożony na obdarowanego może mieć formę działania (jak w powyższym przykładzie), ale też zaniechania.
Darowizna a niedostatek darczyńcy
Co jeśli umowa dojdzie do skutku, a po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek? Kodeks cywilny jasno wskazuje, że obdarowany ma obowiązek wspomóc darczyńcę: „obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych”.
Osoba obdarowana może również zwrócić darczyńcy tzw. wartość wzbogacenia i w ten sposób pomóc mu w niedostatku.
Odwołanie darowizny wykonanej
PRZYPADEK PIERWSZY: rażąca niewdzięczność
Darczyńca ma możliwość odwołania darowizny nawet już po wykonaniu umowy. Kluczowy jest wtedy termin rażącej niewdzięczności obdarowanego.
Nie ma precyzyjnej definicji rażącej niewdzięczności, ale z przepisów i orzecznictw można odczytać jej znaczenie. Dotyczy sytuacji, w której darczyńca oceni zachowanie obdarowanego nie tylko jako niewdzięczne, czyli w świetle reguł moralnych niewłaściwe, ale także gdy to zachowanie będzie świadome, wyrządzone ze złej woli, uporczywe i silnie krzywdzące, słowem – rażące.
Co ważne, jeśli darczyńca obdarowanemu przebaczył, nie może odwołać darowizny z tytułu rażącej niewdzięczności. „W przypadku, jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem” – czytamy w Kodeksie.
Rażąca niewdzięczność może mieć formę działania lub zaniechania i objawiać się w sferze moralnej lub materialnej. Nie musi być jednoznaczna ze złamaniem prawa. Przykłady takiego zachowania obdarowanego to:
- spowodowanie uszczerbku na zdrowiu darczyńcy;
- wyrządzenie szkody majątkowej darczyńcy;
- popełnienie względem niego przestępstwa;
- odmówienie pomocy darczyńcy;
- godzenie w jego dobre imię.
PRZYPADEK DRUGI: odwołanie darowizny przez spadkobierców
Skrajnym przypadkiem rażącej niewdzięczności obdarowanego jest umyślne spowodowanie lub przyczynienie się do śmierci darczyńcy. Spadkobiercy mogą wówczas odwołać darowiznę. Ponadto mogą cofnąć ją również wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności, lecz tego nie zrobił.
Odwołanie darowizny w postaci nieruchomości
Darczyńca może odwołać również darowiznę nieruchomości. Wówczas umowa została zawarta w formie aktu notarialnego i tak też trzeba ją rozwiązać. Obdarowany ma obowiązek prawnie przenieść własność nieruchomości na darczyńcę. Tylko akt notarialny (a nie samo odwołanie darowizny na piśmie) jest podstawą do ponownego wpisania darczyńcy do księgi wieczystej jako właściciela.
Kiedy i jak odwołać darowiznę?
Darczyńca ma prawo do odwołania darowizny w ciągu roku od wystąpienia rażącej niewdzięczności. Nie ma natomiast znaczenia, ile czasu upłynęło od zawarcia umowy darowizny.
Żeby odwołać darowiznę przez rażącą niewdzięczność, potrzebne jest oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Najlepiej, gdy obdarowany potwierdzi otrzymanie dokumentu również na piśmie. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Żądanie zwrotu darowizny może spowodować konflikt między darczyńcą a obdarowanym, który nie godzi się na taki obrót spraw. Darczyńca może dochodzić wydania mu przedmiotu darowizny, rozpoczynając postępowanie sądowe. Wtedy warto zasięgnąć porady adwokata od prawa cywilnego, który rzetelnie przeanalizuje sytuację obu stron i znajdzie rozwiązanie – polubowne bądź na drodze sądowej.
Kiedy nie można odwołać darowizny?
Odwołanie darowizny nie zawsze jest zgodne z prawem. W Kodeksie cywilnym zawarto następujący zapis: „Przepisów o odwołaniu darowizny nie stosuje się, gdy darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego”. Innymi słowy, są sytuacje, w których darowizna była czymś słusznym, moralnie usprawiedliwionym i potrzebnym. Często występują np. na gruncie relacji między rodzicami i dziećmi.
Oprócz tego, tak jak wspomnieliśmy wyżej, odwołanie darowizny nie dojdzie do skutku, gdy darczyńca nie jest w stanie udowodnić, że obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
FAQ:
Kiedy możliwe jest odwołanie darowizny niewykonanej?
Jeśli wykonanie darowizny nie doszło jeszcze do skutku, darczyńca może ją odwołać, jeśli spowoduje uszczerbek dla jego własnego utrzymania lub ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Kiedy możliwy jest zwrot darowizny wykonanej?
Darczyńca może odwołać darowiznę, jeśli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności i pod warunkiem, że mu nie przebaczył.
Jak cofnąć wykonanie darowizny?
Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Jeśli darowizną jest nieruchomość, jej zwrot jest ważny po zawarciu stosownego aktu notarialnego.
