Ograniczenie lub odebranie praw rodzicielskich to dla sądu zawsze ostateczność. Jeśli jednak dobro dziecka jest z winy rodzica zagrożone, lub gdy obowiązki rodzicielskie nie są wykonywane prawidłowo – to może być jedyne wyjście. Jak wpływa to na kontakty z dzieckiem? Kiedy konieczne jest pozbawienie praw rodzicielskich, kiedy ojciec może odebrać dziecko matce? Jak napisać wniosek o odebranie praw rodzicielskich? Wyjaśniamy.

 

Porady prawne online

 

Władza rodzicielska, prawa rodzicielskie – jakie mają znaczenie?

Mimo że władza rodzicielska i prawa rodzicielskie są często używane zamiennie, to znaczą co innego. Władza rodzicielska jest tu terminem nadrzędnym, bo na nią składają się zarówno prawa, jak i obowiązki rodzicielskie. Mówiąc o ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej, mamy na myśli ograniczenie lub pozbawienie rodzica praw – obowiązki nadal zostają w mocy.

Najważniejsze informacje o władzy rodzicielskich, czyli obowiązkach i prawach rodzicielskich:

• obowiązują do czasu, aż dziecko osiągnie pełnoletność, chyba że nastąpi odebranie władzy rodzicielskiej lub rodzic umrze;
• rodzic powinien wykonywać je z poszanowaniem godności i praw pociechy, a także wziąć pod uwagę interes społeczny;
• ich celem jest sprawowanie pieczy nad dzieckiem i jego majątkiem;
• przykładowe prawa rodzicielskie obejmują decydowanie o wychowaniu, leczeniu, edukacji, miejscu zamieszkania, wydatkach, wyjazdach czy kształtowaniu światopoglądu dziecka.

Prawa rodzicielskie ojca i matki – różnice

Władza rodzicielska matki i ojca różni się momentem jej powstania, jeśli rodzice nie są małżeństwem. Matka otrzymuje pełnię praw i obowiązków, gdy jej potomek przychodzi na świat. Jeśli jest wówczas w związku małżeńskim, władzę rodzicielską dostaje jej mąż też w momencie narodzin dziecka. Jeśli para żyje w związku pozamałżeńskim, prawa ojca można nabyć przez uznanie lub ustalenie ojcostwa.

Mimo że częściej słyszymy o tym, że sąd nakazał odebranie praw rodzicielskich ojcu, to taka interwencja może dotyczyć również matki dziecka. Nadużywanie władzy rodzicielskiej lub zaniedbywanie małoletniego zdarza się u obojgu rodziców.

 

 

Pozbawienie władzy rodzicielskiej

Jeśli wystąpią opisane niżej okoliczności, sąd może zdecydować o odebraniu rodzicowi praw rodzicielskich lub o ich ograniczeniu. Najpierw omówimy pierwszy przypadek – pozbawienie władzy rodzicielskiej.

Dla sądu pozbawienie praw rodzicielskich jest zawsze ostatecznością, bo to najsurowszy środek ochrony dobra dziecka – stosowany kiedy inne nie przyniosą pożądanego rezultatu. Alternatywą jest ograniczenie władzy rodzicielskiej lub jej czasowe zawieszenie. Odebranie władzy rodzicielskiej również może być czasowe – tak długo, aż znikną okoliczności, które do niego doprowadziły.

 

Pozbawienie praw rodzicielskich – powody

Władzę rodzicielską można odebrać jednemu lub obydwojgu rodzicom. Do pozbawienia praw rodzicielskich może dojść, gdy:

• rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej – zalicza się do tego np. stosowanie przemocy fizycznej lub psychicznej, zmuszanie dziecka do pracy ponad jego siły, nakłanianie go do popełniania przestępstw;
• rodzice zaniedbują obowiązki rodzicielskie – np. porzucenie dziecka, niepłacenie alimentów, brak zainteresowania dzieckiem, nieprzypilnowanie, żeby chodziło do szkoły, nadużywanie alkoholu, które stanowi zagrożenie dobra dziecka, uzależnienie od hazardu czy narkotyków, popełnianie przestępstw;
• rodzice nie mogą wykonywać władzy rodzicielskiej – gdy wystąpi trwała przeszkoda u rodzica, np. pobyt w więzieniu, poważna choroba, zaginięcie rodzica, brak kontaktu z dzieckiem.

O odebranie praw rodzicielskich można wnosić w trakcie postępowania rozwodowego, ale z zasady rozpad związku nie jest jedyną okolicznością, w której można złożyć wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej lub jej całkowite pozbawienie. Sąd może rozpatrzyć go w każdej sytuacji, w której dobro dziecka jest zagrożone.

Dlaczego do odebrania lub ograniczenia władzy rodzicielskiej dochodzi często właśnie w przypadku rozwodu? Kiedy rodzice zaczynają żyć w rozłączeniu i przykładowo ojciec wykaże usprawiedliwioną potrzebę szybkiego podejmowania decyzji o leczeniu dziecka, sąd może uznać, że lepiej jest ograniczyć władzę rodzicielską matce, która podejmowanie takich decyzji uniemożliwia. Ma to uzasadnienie, zwłaszcza gdy jednemu rodzicowi szczególnie trudno uzyskać od drugiego zgodę na podjęcie czynności istotnych dla najmłodszego. W trakcie postępowania rodzic może oczywiście walczyć, żeby do pozbawienia władzy rodzicielskiej nie doszło.

 

 

Odebranie praw rodzicielskich – konsekwencje

Pozbawienie władzy rodzicielskiej wiąże się z odebraniem rodzicowi prawa do wychowania dziecka – nie będzie mógł już decydować o życiu dziecka, drugi rodzic otrzyma pełnię praw rodzicielskich. Nie dostanie dostępu do dokumentacji medycznej dziecka, nie będzie miał wpływu na miejsce pobytu, edukację, wyjazdy za granicę, rozporządzanie majątkiem dziecka itp.

Odebranie praw rodzicielskich matce lub ojcu nie wpływa jednak bezpośrednio na kontakty z dzieckiem. Owszem – sąd może zdecydować, że dla dobra dziecka należy zabronić rodzicowi widywania się z małoletnim. Jeśli jednak takiego zakazu nie ma, to nadal ma prawo do kontaktów z dzieckiem.

Tak jak wspominaliśmy wcześniej, zarówno odebranie, jak i ograniczenie praw rodzicielskich nie wpływa na obowiązki rodzica. Nadal ciąży na nim np. obowiązek alimentacyjny. Z kolei małoletni ma nadal prawo do dziedziczenia po ojcu lub matce, którym odebrano bądź ograniczono władzę rodzicielską.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej może mieć wymiar tymczasowy. Jeśli sąd zdecyduje, że przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej zniknęły, to może mu ją przywrócić.

 

Ograniczenie władzy rodzicielskiej

Łagodniejszym środkiem ochrony dobra dziecka jest ograniczenie praw rodzicielskich. Również może dotyczyć jednego lub obojga rodziców. Jeśli rodzice nie są w stanie się porozumiewać w ważnych sprawach dziecka lub zachowanie rodzica zagraża zdrowiu bądź bezpieczeństwu małoletniego, to matka lub ojciec naraża się na zawinione ograniczenie praw rodzicielskich.

Tak jak w przypadku wniosku o pozbawienie praw rodzicielskich, ograniczenie władzy rodzicielskiej wynika często z utrudnionego podejmowania decyzji w temacie wychowania dziecka. Ograniczenie praw rodzicielskich ojcu lub matce może być wprowadzone tymczasowo.

 

Ograniczenie praw rodzicielskich – konsekwencje

Sąd ograniczając władzę rodzicielską jednego lub obojga rodziców może skierować rodzica (lub rodziców) na terapię, zlecić pomoc kuratora sądowego, nadzór sądu opiekuńczego, a także umieścić najmłodszego w placówce z internatem, rodzinie zastępczej lub domu dziecka – to jednak skrajne wyjście.

To, jakie konsekwencje poniesie ojciec czy matka, zależy głównie od przyczyny ograniczenia praw rodzicielskich. Im bardziej szkodliwe dla dobra dziecka jest zachowanie rodzica, tym surowsze ograniczenia może nałożyć sąd.

Ograniczając prawa rodzicielskie można wyłączyć prawo do decydowania o niektórych kwestiach związanych z dzieckiem. Jednak w istotnych sprawach, co do których nie zabroniono matce czy ojcu decydować rodzice nadal muszą rozstrzygać wspólnie, konsultować się z drugim rodzicem.

 

 

Wniosek o pozbawienie praw rodzicielskich

Tak jak każde pismo procesowe, wniosek o ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej ma określoną budowę. Trzeba w nim zawrzeć:

• datę i miejscowość,
• oznaczenie sądu, do którego kierowana jest sprawa (wydział rodzinny sądu rejonowego w okręgu zamieszkania lub stałego pobytu dziecka),
• imię, nazwisko, PESEL i adres wnioskodawcy, rodziców i dziecka,
• wskazanie żądania – pozbawienie albo ograniczenie praw rodzicielskich ojca lub matki,
• uzasadnienie żądań dobrem dziecka,
• podpis,
• dowody w sprawie,
• pozostałe załączniki, np. akt urodzenia dziecka.

Do wniosku można też dodać prośbę o ustalenie miejsca zamieszkania dziecka.

Ten dokument inicjuje postępowanie sądowe, którego celem będzie przede wszystkim ustalenie stanu faktycznego na podstawie dostępnych dowodów. Musi być odpowiednio skonstruowany, żeby rozprawa potoczyła się w pożądanym dla nas kierunku. Niezastąpioną pomocą w napisaniu wniosku o ograniczenie praw rodzicielskich będzie adwokat specjalizujący się w prawie rodzinnym.

Wniosek o ograniczenie praw rodzicielskich lub pozbawienie władzy rodzicielskiej może złożyć nie tylko rodzic, ale też pracownik szkoły lub innego miejsca, w którym dziecko spędza czas, inny członek rodziny, kurator, policjant, pracownik opieki społecznej, prokurator. Tak naprawdę każdy, kto wie, że rodzic zagraża dobru lub bezpieczeństwu dziecka, może zainterweniować. Oprócz tego sąd może wszcząć postępowanie z urzędu.

 

Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich – postępowanie sądowe

Żeby sąd uznał ograniczenie praw rodzicielskich ojcu lub matce za najlepsze wyjście z sytuacji, osoba składająca wniosek musi przedstawić przekonujące dowody i wskazać świadków. Sąd może z urzędu powołać się na dowód z opinii Opiniodawczego Zespołu Specjalistów Sądowych, czyli psychologów i psychiatrów.

W trakcie postępowania sąd będzie przesłuchiwał rodziców i innych świadków. Może też porozmawiać z małoletnim dzieckiem, jeśli jego rozwój oraz stan psychiczny i fizyczny na to pozwolą. Nie odbędzie się to jednak na sali rozpraw.

Czego rodzic może spodziewać się na przesłuchaniu w sprawie o pozbawienie lub ograniczenie praw rodzicielskich? Sąd może pytać np.:

• czy rodzice interesują się pociechą,
• jak wyglądają ich kontakty i o czym rozmawiają,
• w jakim stopniu rodzice łożą na utrzymanie swojego dziecka,
• czy rodzice są w stanie wspólnie podejmować decyzje dotyczące potomka,
• czy dziecko jest lub wcześniej było narażone na przemoc ze strony rodzica,
• czy rodzic jest od czegoś uzależniony,
• jak dziecko reaguje na spotkania z rodzicem, czy chce mieć z nim kontakt.

Sąd będzie starał się potwierdzić to, co mówią mu rodzice także w innych źródłach – przesłuchaniach świadków i dowodach. Do postępowania o ograniczenie praw rodzicielskich lub pozbawienie władzy rodzicielskiej należy się dobrze przygotować – zarówno jako wnioskodawca, który musi udowodnić, że jeden lub obydwoje rodzice nie powinni decydować o losach dziecka, jak i rodzic, który nie zgadza się ze stawianymi mu zarzutami i nie chce stracić praw rodzicielskich.

I jedna, i druga strona postępowania samodzielnie może sobie nie poradzić z obroną swoich interesów przed sądem, wówcas w takich sprawach rodzic powinien skorzystać z pomocy prawnika.

 

Ograniczenie władzy rodzicielskiej ojcu lub matce – jak się bronić?

Niestety zdarza się, że jeden rodzic dąży do ograniczenia praw rodzicielskich drugiemu z powodu ich osobistych konfliktów, a nie zagrożenia dobra ich wspólnego dziecka. Niezależnie od tego, czy to matka próbuje ograniczyć prawa rodzicielskie ojcu, czy na odwrót, rodzic zawsze może się bronić przed sądem.

Żeby nie odebrano Ci prawa do wykonywania władzy rodzicielskiej, musisz zgromadzić odpowiedni materiał dowodowy. Najcenniejsze będą zeznania świadków, którzy potwierdzą, że dla dobra dziecka najlepsza będzie Twoja obecność w jego życiu oraz że nie wystąpiła u Ciebie żadna przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, a wychowywanie dziecka jest Twoim priorytetem. Oprócz tego poparcie swoich twierdzeń można przedłożyć inne dowody, np. SMS-y czy maile.

Sąd zawsze na pierwszym miejscu postawi dobro dziecka i na tej podstawie oceni, czy ograniczenie praw rodzicielskich będzie stosowne. Nie ma więc sensu żądać ograniczenia bądź pozbawienia praw rodzicielskich tylko z powodu złości czy rozżalenia przez rozstanie z ojcem lub matką dziecka.

 

Zadzwoń!

 

FAQ:

Jakie są argumenty do ograniczenia praw rodzicielskich?

Ograniczenie bądź odebranie praw rodzicielskich ojcu lub matce może być skutkiem zaniedbania dziecka (np. wyjazd, brak kontaktu z dzieckiem, brak zainteresowania małoletnim, uchylanie się od płacenia alimentów), nadużywania władzy rodzicielskiej (np. przemoc, zmuszanie do wykonywania pracy) lub braku możliwości zajmowania się dzieckiem z powodu trwałej przeszkody (np. choroby).

 

Pozbawienie praw rodzicielskich a alimenty

Pozbawienie praw rodzicielskich oznacza odebranie możliwości decydowania o dziecku, ale nie zwalnia rodzica z obowiązków rodzicielskich – należy do nich m.in. obowiązek alimentacyjny.

 

Ile trwa sprawa o pozbawienie lub ograniczenie praw rodzicielskich?

To zależy od indywidualnej sytuacji uczestników postępowania – od tego, jak długo rodzic będzie walczył o dziecko, ilu świadków będzie przesłuchiwanych itp. Sąd nie zdecyduje o pozbawieniu lub ograniczeniu władzy rodzicielskiej bez wyczerpującego postępowania dowodowego dlatego zazwyczaj dochodzi co najmniej do kilku rozpraw.

 

Jakie dowody na ograniczenie praw rodzicielskich będą przekonujące dla sądu?

Sąd przesłucha rodziców i osoby powołane na świadków. Może też wysłuchać dziecka, jeśli jego kondycja psychiczna i fizyczna na to pozwoli. Kluczowy w sprawach rodzinnych jest również dowód z Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów. Dodatkowe dowody to np. wiadomości mailowe, SMS czy z chatu, dokumenty medyczne (np. gdy dziecko doświadcza przemocy), notatki policyjne, zdjęcia, nagrania.