Często można usłyszeć, że małżonkowie, którym się od jakiegoś czasu nie układa, postanowili pomieszkać osobno, określają siebie wówczas jako małżeństwo „w separacji”. Małżonkowie mogą w takiej sytuacji zdecydować się na sformalizowanie swojego, być może przejściowego rozstania w sądzie i wnioskować o prawną separację. Co to jest separacja i jakie ma skutki prawne? Odpowiadamy w niniejszym artykule.

Porada prawna online

Separacja – co to jest i czym różni się od rozwodu?

Najogólniej separację można określić jako sformalizowane rozstanie małżonków, którzy zamiast się rozwieść, dają sobie czas na podjęcie ostatecznej decyzji o ich dalszej wspólnej przyszłości. Separacja nie rozwiązuje węzła małżeństwa tak jak rozwód. Zatem co daje separacja w świetle przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego?

• Orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej.
• Różnica między rozwodem a separacją jest  taka, że małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć kolejnego związku małżeńskiego, tak jak ma to miejsce po rozwodzie.
• Ponadto para pozostająca w separacji może być nadal zobowiązana do wzajemnej pomocy, jeśli wymaga tego ich sytuacja życiowa.
• Orzeczenie separacji skutkuje powstaniem między małżonkami rozdzielności majątkowej, co oznacza, że nie mają już majątku wspólnego, lecz tylko osobiste.
• Małżonkowie tracą również prawo do zachowku i dziedziczenia po sobie.
• Każdy z małżonków może wystąpić o alimenty, ponieważ w separacji istnieje obowiązek dostarczania przez jednego z nich środków do utrzymania drugiego. Środków otrzymania nie może jednak żądać małżonek uznany za winnego rozpadu związku – tak jak w przypadku rozwodu.
• Małżonkowie nie mają prawa do powrotu do korzystania z nazwiska sprzed zawarcia małżeństwa.
• Sąd może orzec o sposobie korzystania małżonków ze wspólnego mieszkania, a także dokonać podziału majątku wspólnego (w co wlicza się także mieszkanie). Orzekając o sposobie korzystania z mieszkania, sąd uwzględnia przede wszystkim dobro dzieci oraz małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej.
• W orzeczeniu sąd może rozstrzygnąć również o wykonywaniu władzy rodzicielskiej nad małoletnim wspólnym dzieckiem.
• Separacja może być alternatywnym wyjściem, jeśli jeden z małżonków nie zgadza się na rozwód, chyba że sąd orzeknie inaczej. Separacja małżeństwa może być orzeczona przez sąd, nawet jeśli drugi małżonek nie wyraża na nią zgody, chyba że udowodni w postępowaniu dowodowym, że nie doszło do zupełnego rozkładu pożycia.

Kiedy między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia…

Jedną z różnic między rozwodem a separacją jest to, że sąd udzieli rozwodu tylko, jeśli rozkład pożycia małżeńskiego jest zupełny i trwały. Z kolei separacja nie wymaga rozkładu trwałego, jej charakter,  może być przejściowy i nie wyklucza ponownego podjęcia pożycia małżonków. Wiąże się to ze zniesieniem separacji, które omówimy w dalszych sekcjach artykułu.

Separacja a dobro wspólnych małoletnich dzieci

Rozwód, jak wiemy, może być orzeczony wyłącznie na drodze procesu. Separacja natomiast może być orzeczona w drodze procesu lub postępowania nieprocesowego. Orzeczenie separacji w postępowaniu nieprocesowym jest możliwe tylko wtedy, gdy małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci oraz kiedy obydwoje wyrażą zgodę na separację.

Co istotne, zupełny rozkład pożycia małżonków nie wystarczy, by Sąd orzekł o separacji. Jeśli małżonkowie mają małoletnie dzieci, to sąd może odmówić wydania orzeczenia o separacji, jeśli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro najmłodszych. Jeśli tak się nie stanie i separacja zostanie orzeczona, sąd może rozstrzygnąć kwestię opieki nad najmłodszymi i ustalić podział kosztów ich utrzymania. Ta konsekwencja separacji jest więc taka sama jak w przypadku rozwodu.

W kwestii dzieci warto również wspomnieć, że orzeczenie separacji skutkuje uchyleniem domniemania, że dziecko urodzone w czasie jej trwania jest dzieckiem męża.

Jak złożyć pozew o separację – postępowanie procesowe

Przygotowanie pozwu o separację można powierzyć adwokatowi. Składa go jeden z małżonków, ale mogą też zrobić to wspólnie. Adresatem pozwu jest sąd okręgowy właściwy dla ich wspólnego miejsca zamieszkania. Jeśli takiego nie posiadają, należy wybrać sąd właściwy dla wspólnego pobytu małżonków. W przypadku braku wspólnego zamieszkania lub pobytu adresatem jest sąd właściwy miejscowo dla jednego z małżonków.

W treści pozwu będą musiały znaleźć się dane obojga małżonków – ich nazwiska, numery PESEL, aktualne adresy zamieszkania. Podaje się także informację o liczbie, wieku i płci wspólnych dzieci, stosunków majątkowych oraz zarobków obojga małżonków.

Dokument musi zawierać dokładnie określone żądania. Oprócz separacji może to być żądanie:

• zasądzenia alimentów na rzecz małoletnich dzieci lub drugiego małżonka,
• ustalenia kontaktów z dziećmi,
• powierzenia wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi,
• ustalenia korzystania ze wspólnego mieszkania,
• podziału majątku.

Pozew zawiera także uzasadnienie, czyli przedstawienie powodów zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego. Muszą to być możliwe do sprawdzenia fakty. Dodaje się również następująca załączniki:

• akt małżeństwa,
• akt(y) urodzenia wspólnych dzieci,
• dokumenty – paragony, faktury, rachunki potwierdzające wysokość kosztów utrzymania małoletnich dzieci stron, wydatki małżonka domagającego się zasądzenia na swoją rzecz alimentów, zaświadczenie o zarobkach stron i inne.

Pozew wraz z załącznikami składa się w dwóch egzemplarzach – oryginale i odpisie – w sądzie okręgowym (lub wysyła do niego pocztą), który następnie dostarcza jeden z nich drugiej stronie postępowania.

Porada prawna online

Separacja – co to jest postępowanie nieprocesowe?

Bezprocesowe rozpoznanie sprawy o separację jest możliwe, gdy oboje małżonkowie składają zgodny wniosek o separację i gdy nie mają wspólnych małoletnich dzieci. Wówczas sąd nie wydaje wyroku, lecz postanowienie. Opłata jest w tym przypadku o wiele niższa, a separację można otrzymać na pierwszej rozprawie, na której sąd nie obarcza nikogo winą za rozkład pożycia małżeńskiego. Sąd może dodatkowo orzec o alimentach, sposobie korzystania z mieszkania i podziale majątku.

Zniesienie separacji

Zgodnie z przepisami sąd może znieść separację prawną na zgodne żądanie małżonków. Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki. Sąd okręgowy rozstrzyga wówczas o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, biorąc pod uwagę ich dobro, może orzec o kontaktach, alimentach. Sąd orzeka również o ustroju  majątkowym małżonków, którzy powracają do wspólności majątkowej, na wniosek mogą jednak pozostać w ustroju rozdzielności majątkowej małżeńskiej. Separacja może także zakończyć się rozwodem.

FAQ:

• Separacja – co to jest?

Jeśli nastąpi zupełny rozkład pożycia małżeńskiego tj. ustały więzi duchowe, fizyczne i ekonomiczne para może zdecydować się na czasowe rozstanie ze skutkami prawnymi podobnymi do rozwodu, czyli na separację.

• Czym separacja różni się od rozwodu?

W przypadku separacji rozkład pożycia małżeńskiego nie jest trwały, a małżonkowie mogą przywrócić sytuację prawną sprzed separacji i kontynuować związek małżeński. 

• Jak uzyskać separację?

Należy złożyć (samodzielnie lub w zgodzie z małżonkiem) do sądu okręgowego pozew o orzeczenie  separacji, jednocześnie składając w zależności od okoliczności wniosek o uregulowanie władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, o alimenty, o kontakty.